"Hoe zou u herinnerd willen worden? Als u een laatste bladzijde en een laatste uur had, wat zou u dan schrijven? Uiteindelijk is dit mijn keus geworden. Mijn relaas over mezelf. Het enige wat ik kan nalaten." In de lente van 1826 wacht Frances Langton in een Londense cel op het verdict van haar proces. Ze wordt ervan beschuldigd haar werkgevers George en Marguerite Benham vermoord te hebben, wat Frances, die door de rioolpers ook wel 'De Moordende Mulattin' wordt genoemd, hevig ontkent. Waarom zou ze Marguerite gedood hebben, vraagt ze zich luidop af. Zij waren immers geliefden.

Zo begint De bekentenissen van Frannie Langton, het verbazingwekkend originele debuut van Sara Collins. Deze eigentijdse, vlot vertelde gothic wil - net zoals Jean Rhys' een halve eeuw geleden gepubliceerde De wijde Sargasso Zee - een feministische, postkoloniale twist geven aan Charlotte Brontës Jane Eyre, en aan nog wel een paar andere klassieken uit de Britse literatuur.

Om te begrijpen hoe Frances in die Londense cel is beland, neemt Collins ons anderhalf decennium mee terug de tijd in, naar de Jamaicaanse suikerrietplantage met de sarcastische naam Paradise. Frances is dan tien en het lievelingetje van de vrouw des huizes Miss-bella. Deze door heimwee naar haar thuisstad Bristol geplaagde jonge vrouw leeft op bij de intellectuele nieuwsgierigheid van het kind en leert haar lezen, tegen de regels in want slaven moeten ongeletterd blijven.

En ook Miss-bella's man Langton ziet wel iets in Frances, zij het op iets latere leeftijd, wanneer het kind een jonge vrouw geworden is en zij hem zowel op lichamelijk als op geestelijk vlak iets te bieden heeft. Langton waant zich immers een heuse wetenschapper die in de frenologie een rechtvaardiging zoekt voor de suprematie van het blanke ras. Hij werkt aan een wereldschokkend boek, Crania, waarvoor hij meer dan zeshonderd schedels van over de hele wereld naar Paradise laat sturen, waarna hij deze zorgvuldig opmeet en documenteert. Frances is daarbij zijn assistente en klerk. Zij bepaalt de inhoud van de schedels en noteert alles wat Langton haar dicteert, waardoor zij, Zwarte Fran, paradoxaal genoeg de auteur wordt van een boek dat de intellectuele inferioriteit van alle zwarten moet bewijzen.

Misschien wel juist daarom verzet Frances zich met hand en tand tegen het uit handen geven van haar eigen Bekentenissen. Wanneer ze vijf jaar later samen met Langton in Londen belandt, wil iedere abolitionist horen hoe misbruikt ze wel is, maar ze denkt er niet aan haar verhaal aan hen toe te vertrouwen. Mannen schrijven om zich los te maken van de gemeenschappelijke geschiedenis en vrouwen om er zich bij aan te sluiten, rechtvaardigt ze dit.

Geen verzinsel

Frances' verhaal is er een van vele, beseffen we. Het maakt deel uit van een historische lijn die niet alleen goedkope suiker, maar ook de Pharmacopoeia of the West Indies opleverde, een geneeskundig boek dat zogezegd door de Britse wetenschapper Aloysius Thomson is geschreven, maar in realiteit inheemse kennis over de helende kracht van planten bevat.

Ook Langtons Crania is trouwens geen verzinsel van Collins. In 1839 publiceerde Samuel Morton zijn intussen beruchte Crania Americana, waarin tientallen tekeningen op ware grootte van Indiaanse en Afrikaanse schedels stonden. Die moesten bewijzen dat de kolonisatie een daad van grootmoedigheid was omdat het blanke ras zo de nodige leiding en kennis kon schenken aan deze kleinschedelige stumpers.

'Leven stelt niets voor'

Boeken spelen trouwens wel vaker een rol in de roman van Sara Collins. Voltaires Candide verbindt Frances met Miss-bella, net zoals Shelley's Ozymandias haar later met Marguerite zal verbinden. Daniel Defoes Moll Flanders, het relaas over een vrouw die haar weg zoekt in de mannenwereld en daarbij regelmatig misbruikt wordt, hangt als een donderwolk boven Frances' hoofd. En dat ze de Jamaicaanse plantage heeft moeten inruilen voor een Londense baan als dienstmeid en later zelfs vrouw van lichte zeden, verwijst natuurlijk naar John Miltons Paradise Lost.

Boeken hebben Frances gemaakt tot wie ze is, beseft ze. Ze heeft haar Bekentenissen opgeschreven om finaal betekenis te geven aan haar bestaan. "Want op de keper beschouwd stelt het leven niets voor", vervolgt ze het citaat waarmee deze recensie begon, "maar romans maken het mogelijk te geloven dat het wel iets voorstelt."

Hollands Diep, 416 p., 21,99 euro. Vertaald door Anneka Bok.

Verberg tekst

Dit debuut van de Engelse juriste beschrijft de lotgevallen van een kind in slavernij die door haar blanke vader in Jamaica gedwongen wordt deel te nemen aan wrede experimenten en daarna aan een bevriend echtpaar in Londen wordt gegeven. In de raamvertelling van een rechtszaak schrijft Frannie in de gevangenis haar memoires om zich te herinneren of zij haar geliefde meesteres inderdaad gedood heeft. Tijdens de moordpartij was zij ernstig onder invloed van opium. Het is een krachtig verhaal dat, gebaseerd op historisch en literair materiaal, een onthutsend beeld schetst van de wreedheden begaan in naam van de wetenschap en de notie van de inferioriteit van het zwarte ras. Goede historische context en mooie karaktertekening in een bloedstollend relaas over slavernij in de vorm van een spannende thriller.

Toen Jamaica in 1976 gebukt ging onder een golf van politiek en sociaal geweld, week de jonge Sara Collins met haar familie uit naar een van de nabijgelegen Britse Kaaimaneilanden. Nooit zou ze vergeten hoe ze daar werden afgesnauwd met 'stelletje zwarte Jamaicaanse apen, ga terug waar je vandaan komt!'

Door de jaren heen zocht Sara haar toevlucht in boeken. Toch werd ze ook daar geconfronteerd met scenario's en personages die haar en haar soort niet gunstig gezind waren. Toen ze eenmaal besloten had om zelf een roman te schrijven, vond ze dat het er een moest zijn naar voorbeeld van de gothic novel, haar lievelingsgenre. Maar dan wel ingevuld met alles wat zij als zwarte lezeres had gemist. Dus deelde ze de hoofdrol toe aan een slaafgemaakte vrouw, en hamerde ze niet op het stereotiepe leed van de zwarte slachtoffers, maar op hun complete menszijn, ten goede én ten kwade.

Het is op Paradise, de Jamaicaanse suikerrietplantage van de Engelse Mister Langton, waar het slavenkind Frannie in 1805 geboren wordt. Nog maar nauwelijks volwassen wordt ze gedwongen deelgenoot van Langtons dubieuze rassenexperimenten. Haar plan om daar een eind aan te maken, leidt tot een volgende fatale fase in haar leven: ze wordt als dienstmeisje weg gegeven aan George Benham, een vooraanstaande Londense filosoof. Omdat er in de vroege negentiende eeuw geen plaats is voor liefde die de sociale en raciale grenzen trotseert, al helemaal niet wanneer het liefde tussen twee vrouwen betreft, belandt Frannie tijdens haar gepassioneerde verhouding met mevrouw Benham in een uitzichtloze positie. Want in zo'n geval is er vanwege de hiërarchie van klasse, status en ras altijd maar één die de schuld krijgt.

Als het verhaal begint ziet Frannie zich aangeklaagd voor de moord op het echtpaar Benham. Op advies van haar advocaat, die informatie nodig heeft om haar te kunnen verdedigen, begint ze haar geschiedenis op te schrijven. Omdat haar schuld dan wel onschuld op een complexe manier is verweven met het fenomeen van de slavernij en met een bestaan van vernedering en ontmenselijking, valt haar betoog samen met haar levensgeschiedenis. Haar grootste struikelblok: "Ik heb nooit mijn plaats gekend en was niet tevreden met mijn bestaan." Een van haar grootste misstappen: "Ik was een vrouw die van een vrouw hield, nummer een onder de vrouwenzonden, vergelijkbaar met onvruchtbaarheid en nadenken."

Hoewel ze als slaafgemaakte en niet-blanke vrouw nauwelijks kans maakt op publicatie van haar relaas, stelt Frannie haar hoop op haar advocaat. "Ik ben niet zo onnozel te denken dat mijn verhaal zou verkopen de meeste uitgevers kijken niet verder dan hun neus lang is. Waarschijnlijk niet ver genoeg om een vrouw als ik te kunnen zien." Misschien kan de geschiedenis van 'de Moordende Mulattin', al is het maar vanwege de sensatie, toch een lezerspubliek vinden.

Zo ontvouwt zich een prachtig geschreven roman over de veelbewogen slotepisode van de slavernijgeschiedenis, over vooroordelen, uitbuiting, macht en onmacht, en ook over goed en kwaad. Tegelijk vertelt Sara Collins het aangrijpende verhaal over de dubbelzinnige kracht van de liefde, die aan de ene kant leed kan verzachten, angst weet weg te nemen en zelfs bij machte is om haat te overwinnen, maar die aan de andere kant ook de meeste pijn veroorzaakt.

Collins houdt Langtons verslag spannend: ze blikt vooruit en terug, doseert de informatie, gebruikt mooie beelden, pakkende formuleringen. Neem de manier waarop Frannie de eerste kennismaking met mevrouw Benham ondergaat: "Ze bestudeerde me zoals de chirurgijn een lijk bestudeerde voordat hij erin ging snijden." Of wanneer ze nog eens de laatste woorden leest die mevrouw Benham aan haar heeft geschreven; "ik lees ze gretig, als een kalf aan een speen." Al met al een geslaagd debuut van een veelbelovend schrijfster.

Verberg tekst